Қажыгелдин Әкежан Мағжанұлы

Бірақ ағайынды Черныйларға «көмек қолын созуды» Қажыгелдин тоқтатпады — жекешелендіру науқаны қызу жүріп жатты. 1996 жылы маусымда ол республикадағы ең ірі жылу электр станциясы — Екібастұз ГРЭС-1-ді жекешелендіруді жүргізді. Бағалау құны 23,7 млрд тг болғанымен электр станциясы америкалық AES компаниясына 100 млн тг голландиялық әдіспен жабық тендер барысында сатылды. 1997 жылдан бастап Қазақстандағы AES компаниялар тобына «АЭС Шүлбі ГЭС» ЖШС, «АЭС Өскемен ГЭС» ЖШС, «AES Өскемен ЖЭО» АҚ, «АЭС Согра ЖЭО» ЖШС, «Шығысэнерготрейд» ЖШС, «Шығыс Қазақстан үлестіру энергетикалық компаниясы» АҚ, «Өскемен жылу жүйелері» АҚ, «Нұрэнергосервис» трейдер-компаниясы кірді. Жекешелендіру сол баяғы схема бойынша жүргізілді.

Алайда елдің басты жемқорының арсыз тірліктері назарсыз қалмауы мүмкін емес еді. 1997 жылдың шілдесінде ҰҚК төрағасы Әлнұр Мұсаев Қазақстан парламентінде өзінің тарихи баяндамасын жасады. Онда ол TWG компаниясы активтерді заңсыз сатып алғаны туралы, сондай-ақ Қажыгелдиннің зайыбына тиесілі жылжымайтын мүлікке қатысты Бельгия полициясының тергеу деректерін жария етті.

1997 жылы тамызда Алматыда «Витол Мұнай» АҚ президенті, британдық бизнесмен Гевин Ричард де Салисті салық полициясы тұтқындады. Қажыгелдин президентті бизнесменді босатуға көндірді. Бірақ баспасөзде премьердің бірқатар әрекеттері туралы хабарламалар пайда бола бастады, оның ішінде оның «Витол Мұнай» АҚ-мен байланысы және Шымкенттегі мұнай өңдеу зауыты — «Шымкентнефтеоргсинтез» АҚ-ны $60 млн-ға жекешелендіргені туралы айтылды.

1997 жылдың қыркүйек айының соңында Қажыгелдин еңбек демалысын алып, Швейцарияға аттанады және сол жақтан премьер-министр қызметінен кету туралы өтініш жібереді. Осылайша өзінің криминалдық істерін «саяси» себеппен жаппақ болған тұңғыш қылмыскер.

Ағайынды Черныйлардың қолдауымен Әкежан Қажыгелдин Қазақстан республикалық халық партиясын (РХП) құрды, оның төрағасының орынбасары және атқару комитетінің төрағасы Ғазиз Алдамжаров болды.

1999 жылы мерзімінен бұрын президенттікке сайлауға қатысуға талпыныс жасады, бірақ Әкежан Қажыгелдиннің кандидатурасы тіркелмеді… Бұрынғы премьер-министрге халықаралық іздеу жарияланды.

Италиядағы бірнеше сот істері мен тұтқындаудан кейін Қажыгелдин оппозицияны «өсіре» бастады. 2001 жылдың желтоқсанында ол РХП атқару комитетінің жаңа төрағасы Әміржан Қосановпен, «Азамат» партиясының тең төрағасы Петр Своикпен және Қазақстан Халық Конгресі атқарушы комитетінің (ҚХК) мүшесі Гүлжан Ерғалиевамен бірге Біріккен демократиялық партия (БДП) құру туралы бірлескен мәлімдемеге қол қойды. Ал осы уақытта Қазақстанда экс-премьер Әкежан Қажыгелдиннің сырттай соты басталды. Тергеу материалдары 35 томнан тұрды, куәгер ретінде 75 адам әртүрлі дәрежедегі бұрынғы және қазіргі мемлекеттік қызметкерлер, сондай-ақ шетелдік азаматтар болды. Қажыгелдинге сыбайлас жемқорлық қылмыстары: бопсалау, қызмет бабын теріс пайдалану, жымқыру бойынша айып тағылды. Сондай-ақ, айыптаулардың ішінде салық төлеуден жалтару және атыс қаруын заңсыз сақтау болды. Сот тыңдаулары барысында 1995 жылдың басында Қажыгелдин үкімет отырысын өткізбей, жеке өзі «Дәулет» кәсіби-спорт клубын жеткізілетін тауарлар бойынша импорттық, кедендік баждар мен акциздерді төлеуден босату туралы» №108 қаулы шығарып, оған қол қойғаны белгілі болды. Құжат сол кездегі қолданыстағы заңнамаға қайшы келді. Нәтижесінде «Дәулет» басшылығы жеңілдік шарттарымен $1 млн несие алып, импорттық темекі, сыра мен арақтың ірі партиясын, бірнеше шетелдік көлік сатып алып, коммерциямен айналысқан. Сот пайданың қанша пайызы спортты дамытуға бағытталғанын анықтай алмады. Айыптау мәліметтері бойынша, республикалық бюджетке 118 млн тг шығын келтірілген. Айыптаушы тарап Қажыгелдинді мүлкін тәркілей отырып, жалпы режимдегі колонияда он екі жылға бас бостандығынан айыруды талап етті және соттан 6,6 млрд тг сомасына азаматтық талап қоюды сұрады.

Сот Әкежан Қажыгелдинді ҚР Қылмыстық кодексінің 311-бабының 4-бөлігінің «а», «в», «г» тармақтарында; 308-бабының 1-бөлігі; 251-бабының 2-бөлігінде көзделген қылмыстарды жасағаны үшін кінәлі деп таныды және мүлкін: Алматыдағы пәтерін, Род-Сент-Женез жеріндегі қамалды және Ле Мануардағы (Бельгия Корольдігі) жер учаскесін, сондай-ақ «Мерседес-Бенц» 600S және «Тойота-Лэндкрузер» автомобильдерін тәркілей отырып, жалпы режимдегі колонияда 10 жыл бас бостандығынан айыруға шешім шығарды».