«Сорос-Қазақстан» қоры

«Сорос-Қазақстан» қорының сайтында 2001 жылдың жылдық есебі жоқ. 2002 жылы СҚҚ ҚР БҒМ-мен әріптестікте «жалпы орта (университетке дейінгі) білім беру жүйесінде сапалы өзгерістерді жоспарлау және жүзеге асыру үшін мазмұнды өзек болып табылатын, жүйелі, ұзақмерзімді процесті қолдайтын» жобаны іске асыруды бастады. Қор есебінде айтылғандай, бұл — жалпы орта білім беру мазмұнын анықтау әдіснамасын тұжырымдамалық қайта қарау. Білім беру бағдарламалары аясында СҚҚ семинарлар мен конференциялар өткізді, талдау жұмыстарын ұйымдастырды және білім беруді реформалау саласында жұмыс істейтін жеке тұлғаларға да, ҮЕҰ-ға да гранттар берді. Өкінішке қарай, шығындар сомасы барлық бастама бойынша есепте көрсетілген жоқ, сондықтан Қазақстанның білім беру саласындағы реформаның жалпы бюджетін есептеу мүмкін емес. 2002 жылы «Шығыс-Шығыс» бағдарламасы бойынша төрт хостингтік іс-шара өткізіліп, 93 қазақстандық түрлі халықаралық конференцияларға, дөңгелек үстелдер мен семинарларға жіберілді. Осы бағдарлама бойынша грант алушылар арасында: «Интерньюз» директоры Олег Кациев, феминистік лиганың басшысы Евгения Козырева, адвокат Виталий Воронов, «Трансперенси Қазақстан» ҚҚ басшысы Андрей Чеботарев, Розлана Таукина және көптеген профессор мен қазақстандық жоғары оқу орындарының ректорлары бар. «Құқықтық реформа» бағдарламасы аясында «Ювеналдық әділет» жобасы іске қосылды, ол бойынша түрлі семинарларға $ 96 мың жұмсалды, Қор қазіргі заманғы өнер орталығына $ 120 мыңнан астам қаражат бөлді және бұл — басқа «мәдени» ҮЕҰ гранттары мен атаулы жол жүру гранттарын есептемегендегі көрсеткіш. «БАҚ-ты қолдау» бағдарламасы бойынша «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры, сондай-ақ «Навигатор» коммуникация агенттігі бірден бірнеше грант алды. Сонымен қатар, СҚҚ «Алтын ғасыр» (Атырау демократияны қолдау орталығы) және «Сөз» газеті сияқты басылымдарға қолдау көрсетті. Әйелдер бағдарламасы белсенді дамыды, оның аясында ҮЕҰ-ға да, жеке тұлғаларға да гранттар берілді. Қор жасөспірімдерді «өз бетінше ойлауға, оларда қоғамда болып жатқан жағдайды сыни бағалау дағдыларын дамытуға және ондағы өз рөлін түсінуге, „Уәкілетті білім беру“ факультативтік мектеп курсы арқылы адам құқықтарын белсенді зерделеуге және қорғауға» $ 60 мың жұмсады. 2002 жылы экологиялық ҮЕҰ-ға, сондай-ақ АИТВ/ЖИТС-тың алдын алу бойынша жұмыс істейтін ұйымдарға белсенді қолдау көрсету жалғасты. Әдетте, олардың қызметі көбінесе шприц нашақорларымен және басқа да қауіп топтарымен жұмыс істеуге бағытталған. Гранттардың жалпы құны $ 47 мың жетті. Сондай-ақ жүзден астам жол жүру гранттары берілді — жалпы бюджет көрсетілмеген. 2003 жылы «Сорос-Қазақстан» қоры «Білім беру саясаты: қоғаммен диалог» бағдарламасын жалғастырып, оның мақсаттары мен міндеттерін егжей-тегжейлі белгіледі. Осылайша, «өзгермелі әлем жағдайында жалпы орта білім берудің ұлттық стандартын дамыту» (Curriculum Development Project) атты әдемі аталған жоба пайда болды. Оны СҚҚ ҚР Білім және ғылым министрлігімен серіктестікте жүзеге асырды. Есепте айтылғандай, қол жеткізілген негізгі нәтиже «Қазақстандағы жоғары оқу орнына дейінгі білім беру жүйесін жетілдіру үшін негіз ретінде нәтижеге бағдарланған» білім беру моделін талқылау бойынша пікірталасқа білім беру қоғамдастығын тарту болды. ҚР БҒМ жобаның аралық нәтижелерін қорытындылайтын «ҚР жалпы орта білім берудің білім беру стандарттары: жағдайы, ізденісі және болашағы» жұмыс құжатын дайындады. Білім беру бағдарламалары мен жобалары аясында көптеген семинар, жазғы университет өткізілді, ҮЕҰ-ға да, атаулы гранттар да берілді. Қор білім беру саласына бөлген жалпы бюджет есепте көрсетілмеген, бірақ шамамен есептеулер бойынша ол кем дегенде $ 500 мың жетті. «Шығыс-Шығыс» бағдарламасы бойынша экология тақырыьынлағы іс-шаралар өткізілді, медиаторлар сот процестеріне қатысты. Сондай-ақ, Зүльфия Байсақова, Тамара Калеева, Ермек Тұрсынов және т. б. жол жүру гранттары берілді. 2003 жылы «Құқықтық реформалар» бағдарламасында грант алушы ретінде адам құқықтары жөніндегі Қазақстандық халықаралық бюро пайда болды, оған СҚҚ «бас бостандығынан айырылған және Алматы мен Алматы, Солтүстік Қазақстан облыстарында орналасқан кәмелетке толмағандарға арналған колонияларда жазасын өтеп жатқан кәмелетке толмағандардың сот төрелігіне қол жеткізуін қамтамасыз ету тетігін құруға жәрдемдесу» үшін $ 18 мың бөлді. Шығыс Қазақстан және Ақтөбе облыстарының әкімдері оларға тегін заң консультациялары мен кәсіби көмек көрсету арқылы «Ювеналды әділет» жобасы бойынша көптеген семинар өткізілді — бюджет белгісіз. 2003 жылы Қор аумақтарды дамытуды басқару процесіне азаматтарды тарту мәселелеріне көп көңіл бөлді. Бұл тақырыпта 40-тан аса іс-шара өткізілді, олардың әрқайсының бюджеті 500-ден $ 31 мың дейін болды. «Мәдениет және өнер» бағдарламасына 2003 жылы жекелеген мәдени бастамаларды қолдаудан жаңа демократиялық мәдениеттің инфрақұрылымын салуға көшуді жүзеге асыру міндеті жүктелді. Ол үшін халықаралық және жергілікті іс-шаралар өткізіліп, атаулы гранттар берілді. 2003 жылға арналған жалпы бюджет көрсетілмеген. БАҚ-ты қолдау аясында «Сорос-Қазақстан» қоры гранттарды бүкіл редакцияларға да, қоғамдастықтың жекелеген өкілдеріне де таратты. Сонымен, Тамара Калеева мен оның «Әділ сөз», «Жаңғырық – Эхо» тәуелсіз газетінің редакциясы, «Экологиялық баспасөз орталығы» ҚБ, Қазақстан баспасөз клубы қаржылық қолдау алды. Әйелдер бағдарламасы әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықпен күресуге бағытталған жобамен толықты. Бұдан басқа, әйелдер құқықтарына мониторинг жүргізілді, гендерлік саясат мәніне БАҚ-пен жұмыс жүргізілді. Сондай-ақ, алғашқы Қазақстандық «Шәкен жұлдыздары» кинофестивалін өткізуге демеушілік көмек көрсетілді, оның аясында «Адамдар мен рөлдер: Гендерлік формат» фильмдер топтамасының тұсаукесері өткізілді. 2003 жылы 103 жол жүру гранты және 65 стипендия берілді. 2004 жылы «Сорос-Қазақстан» қорының жалпы бюджеті $ 3,9 млн болды, оның ішінде білім беру бағдарламаларына $ 727 мың, «Шығыс-Шығысқа» — $ 92 мың, жол жүру гранттары — $ 116,9 мың, ақпараттық бағдарламаға — $ 449,9 мың, «Қоғамдық денсаулық» бағдарламасына — $ 260 мың, «Құқықтық реформалар» — $ 410 мың, «Азаматтық қоғам» бағдарламасы — $ 622,7 мың. Жыл бойы СҚҚ педагогтерге арналған семинарлар өткізді, өңірлердегі мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттырды, әлеуметтік мәселелерді шешуге жергілікті қауымдастықтардың қатысу мәселелерін шешті, партиялардың сайлау алдындағы бағдарламаларын сараптамалық талдаумен және олардың қызметіне мониторинг жүргізумен айналысты. Сонымен қатар, Қор сайлауалды бағдарламаларды жетілдіру бойынша ұсыныстар мен ұсыныстар әзірледі, саяси партиялар арасында қоғамдық пікірталастар, «Компроматтар соғысынан — салауатты бәсекелестікке» дөңгелек үстелі, «Почему у воблы нет депутата?» және т. б. 223 ҮЕҰ, мектептер мен колледждер СҚҚ-дан $ 180-нан $ 1140-ға дейінгі сомаға гранттар алды. 2004 жылы «Әділ сөз» «Сорос-Қазақстан» қорынан кем дегенде $ 96 мың алды. $ 48 мыңды «MediaNet Халықаралық журналистика орталығы» ҚҚ қорына бөлінді. Қазақстандық баспасөз клубына $ 48 мың бөлінді. $ 29 мың «MediaNet халықаралық журналистика орталығы» ҚҚ-ға, $ 6,6 мың Юрий Мизиновға (Zona.kz) бұйырды. Осы жылы Kazakhstan Revenue Watch (KRW) бағдарламасы іске қосылды, оның миссиясы — Қазақстанның табиғи ресурстарды игеруден алатын елеулі табыстары бүкіл қазақстандық қоғамның мүддесі үшін: кедейлікпен күрес үшін, білім беруді, денсаулық сақтауды, қоршаған ортаны қорғауды қолдау үшін, сондай-ақ басқаларды шешу үшін пайдаланылатынына сенімділікке қол жеткізу. Осыдан кейін «Мұнай кірістері – қоғам бақылауында!» қазақстандық ҮЕҰ коалициясы құрылды”. Ақырындап, қор есірткіге тәуелділерді алмастыратын терапия идеясын алға тарта бастады, бұл кезде апиын қабылдаған адамды мемлекет ресми түрде басқа есірткі — метадон қабылдауға отырғызды. Кейіннен Денсаулық сақтау министрлігі бұл бастаманы жалғастыруға тырысты, тіпті пилоттық жоба іске қосылды. Алайда, ZMT медициналық қоғамдастық арасында да, жалпы жұртшылық арасында да қолдау таппады. 2005 жылы «Сорос-Қазақстан» қорының жалпы бюджеті $ 3,8 млн болды:

• Әкімшілік шығындар — $ 508 мың;
• Білім беру бағдарламалары — $ 494 мың;
• Ақпараттық бағдарлама — $ 377,9 мың;
• «Құқықтық реформалар» — $ 374 мың;
• «Зиянды азайту» бағдарламасы — $ 363,5 мың;
• БАҚ-ты қолдау — $ 357,9 мың;
• Kazakhstan Revenue Watch — $ 356 мың.

Қалған қаражат басқа бағдарламаларға бағытталды: «Шығыс-Шығыс», ҮЕҰ қолдау, жол жүру гранттары, әйелдер бағдарламасы, жергілікті өзін-өзі басқару және басқа да бағдарламалық шығындар. СҚҚ-дан грант алғандар тізімінде МББӨБ, Зүлфия Байсақова, «Әділ сөз», MediaNet-ті көруге болады. Тіпті Алматы қалалық адвокаттар алқасы мен «Қазақстандық криминологиялық қауымдастық» ЗТБ да гранттан бас тартпаған. 2005 жылы «Сорос-Қазақстан» қоры ювеналды әділет тақырыбында семинарлар мен тренингтер өткізді. Қордың назарынан тыс қалған жоқ. 2006 жылы Қордың бюджеті $ 3 млн-нан сәл асты:

• Әкімшілік шығындар — $ 520 мың;
• БАҚ-ты қолдау — $ 481 мың;
• Kazakhstan Revenue Watch — $ 479 мың;
• «Құқықтық реформалар» — $ 341,9 мың;
• «Общество для всех» бағдарламасы — $ 336,5 мың;
• ҮЕҰ-ны қолдау — $ 217,1 мың.

Білім беру бағдарламаларына жұмсалатын шығындар айтарлықтай төмендеді — $ 181,6 мың, және «Жергілікті өзін-өзі басқару» бағдарламасы күн тәртібінен мүлдем жоғалып кетті. 2006 жылы грант алушылар тізімінде Жанар Жандосова, Әсия Төлесова, Игорь Братецв, Әділ Жәлелов, MediaNet, АҚМЗСЖҚХБ, Адам құқықтары үшін хартия, Қазақстанның адвокаттар одағы, мүгедектердің бірнеше қоғамдық бірлестіктері, Қазақстан баспасөз клубы, Юрий Мизинов, Тамара Калеева болды. 2007 жылы СҚҚ бюджеті теңгелік баламада ұсынылды және 381,7 млн тг жетті. Әкімшілік шығындарға 64,6 млн тг жұмсалды. Ең көп қаражат БАҚ және Kazakhstan Revenue Watch қолдау бағдарламаларына бағытталды — тиісінше 71,8 млн және 72,9 млн тг. 2007 жылы грант алушылар: Виталий Воронов, «Трансперенси Қазақстан» ҚҚ, «Қазақстанның Азаматтық альянсы» ЗТБ, Асхат Аймағамбетов, Роза Ақылбекова, Алматы қалалық адвокаттар алқасы, Игорь Братцев, MediaNet, Марат Шибутов, «Әділ сөз», түрлі лигалар, мүгедектер бірлестіктері және эко-ҮЕҰ-лар болды. 2008−2009 жылдардағы есептерден СҚҚ-ның «Қазақстандағы ювеналдық әділет» жобасының қаншалықты үлкен ықпал еткені белгілі болады. Құжатта ол «қазақстандық сот төрелігі жүйесіне және балалар мен жасөспірімдердің игілігіне оң әсер еткені» айтылған. Ол аяқталғаннан кейін көп ұзамай Қазақстан үкіметі бүкіл ел бойынша ювеналдық әділет жүйесінің жаңа жүйесін енгізуге көшті. 2007 жылғы 17 сәуірде ҚР Президенті жанындағы құқықтық саясат жөніндегі кеңес «Қазақстандағы ювеналдық әділет» жобасының мамандары берген ұсыныстарды талқылады. Содан кейін Әділет министрлігі ҚР-да ювеналды әділет саласын дамытудың ұлттық тұжырымдамасын әзірлеу үшін жұмыс тобын құрды. СҚҚ осы процеске белсенді қатысты, нәтижесінде 2009−2011 жылдарға арналған ҚР-да ювеналды әділет жүйесін дамыту тұжырымдамасының жобасы әзірленді, тұжырымдама 2008 жылғы 19 тамызда президент мақұлдаған қадамдық іс-шаралар жоспарын көздеді. 2009 жылы СҚҚ «Көрінбейтін және қорғалмаған: Қазақстандағы ЛГБТ-адамдар» атты жыныстық азшылықтардың құқықтарын сақтау туралы есепті бастамашылық етті және қолдады. Есепте «бұл ЛГБТ-ның елдегі құқықтық және әлеуметтік жағдайын неғұрлым мұқият қараудың және Қазақстандағы жағдайдың теория жүзінде де, практика жүзінде де адам құқықтары жөніндегі халықаралық стандарттарға қаншалықты сәйкес келетінін бағалаудың алғашқы әрекеті болды.